«ΕΟΚΑ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο»!

Αναδημοσίευση άρθρου του Βασίλη Κρεμμυδά από τα ΝΕΑ της 18ης Ιουλίου 2002


Η ΕΟΚΑ και το πρόβλημα της εθνικοφροσύνης
Η υπόθεση του νέου σχολικού βιβλίου Ιστορίας για την Γ' τάξη των Λυκείων προκάλεσε μια ένταση σε επίπεδο ιδεολογικής αντιπαράθεσης για πολλές πλευρές του ζητήματος: ο ρόλος του σχολικού βιβλίου Ιστορίας, ο σκοπός του μαθήματος της Ιστορίας στο σχολείο, η επίσημη, δηλαδή κρατική διαχείριση του ιστορικού γεγονότος στην εκπαίδευση, οι ιδεολογικές χρήσεις της Ιστορίας γενικά και ο κοινωνικός ρόλος της Ιστοριογραφίας, της επιστήμης δηλαδή που μελετά το παρελθόν
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Πέμπτη 18 Ιουλίου 2002

Δόθηκε έτσι και πάλι η ευκαιρία να αναδείξουμε καίρια ζητήματα της πρόσφατης Ιστορίας μας και να τα συζητήσουμε• δυστυχώς, το μέγιστο μέρος των δημοσιευμάτων στον Τύπο αναλώθηκε σε όλα τα άλλα και ελάχιστα στο καθαρά ιστοριογραφικό ζήτημα, την επιστημονική ερμηνεία δηλαδή του ρόλου και της δράσης της ηγεσίας του κυπριακού αγώνα για την ανεξαρτησία και της σχέσης του με την ελληνική κοινωνία και την επίσημη ελληνική πολιτική.
Σε αυτό το ζήτημα αποκλειστικά θέλω να αφιερώσω τη σημερινή επιφυλλίδα μου για δύο λόγους: μέσα από την επιστημονική ανάλυση του γεγονότος προκύπτει τι απ' αυτό και πώς το διδάσκουμε, δηλαδή το «χρησιμοποιούμε» στη σχολική παιδεία - διότι τέτοιο ζήτημα υπάρχει - ώστε η συζήτηση να αρχίσει από κει και πέρα• και, ο δεύτερος λόγος, από μερικά δημοσιεύματα, Κύπριων κυρίως, ιστορικών και μη, αναδύθηκε ένας έντονος, σε βαθμό φανατισμού, εθνικός και εθνικιστικός λόγος που δεν έχει καμία σχέση με τις πραγματικότητες.
Αν ήμουν πιο τολμηρός, θα είχα κάνει μια ανεπαίσθητη αλλαγή σε ένα παλιό σύνθημα και θα είχα τιτλοφορήσει την επιφυλλίδα μου έτσι: «ΕΟΚΑ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο»! Έκανα, ελπίζω, σαφές ότι εκεί κάπου βρίσκεται ένα από τα κλειδιά για την καλύτερη κατανόηση του γεγονότος. Διότι ο συγκεκριμένος ρόλος της ηγεσίας του κυπριακού αγώνα - όχι ο ίδιος ο αγώνας - έχει άμεση σχέση με τις κοινωνικές και πολιτικές πραγματικότητες στην Ελλάδα και με τις νέες διεθνείς στρατηγικές στις οποίες αυτή εντάχθηκε. Ας δούμε τα πράγματα από πιο κοντά.
Πολύ συνοπτικά, όχι επειδή είναι γνωστά σε όλες τους τις διαστάσεις - γιατί δεν είναι - αλλά επειδή δεν έχω τον αναγκαίο χώρο, τα πράγματα εξελίχθηκαν ως εξής: το 1949 τελείωσε ο Εμφύλιος με νίκη της Δεξιάς, της ηττημένης στην Κατοχή και στον Διχασμό της δεκαετίας του 1910• η νικήτρια Δεξιά δεν άρχισε να ασκεί την πλήρη εξουσία παρά μετά το 1952• κατά τη διάρκεια του εμφυλίου οι ΗΠΑ ανέλαβαν την «προστασία» της «ελεύθερης» Ελλάδας• ακολούθησε, το 1953, η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. Σε αυτό το πλαίσιο, με την ελληνική Δεξιά κυρίαρχη και με χαρακτηριστικά άκρας Δεξιάς σε πολλές εκφράσεις της πολιτικής της (και επειδή της ήταν αδύνατο να επιβάλει δικτατορία - δεν είναι του παρόντος), το κυριότερο πρόβλημα άσκησης της εξουσίας, ώστε το δέντρο της νίκης της στον Εμφύλιο να είναι πιο καρποφόρο, ήταν η επιβολή της εθνικοφροσύνης ως κυρίαρχης ιδεολογίας και ως κεντρικού κριτηρίου για τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος: κάθε τι που οι νικητές του Εμφυλίου δεν θεωρούσαν «εθνικό», έπρεπε να εξοστρακιστεί από παντού, πρωτίστως από οποιονδήποτε μηχανισμό παρήγε ιδεολογία ή απλώς ήταν σε θέση να εκπέμψει αντίθετο μήνυμα.
Η εθνικοφροσύνη λοιπόν έπρεπε να κυριαρχήσει ως ενιαίο και συνολικό σύστημα των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων, ως μια μανιχαϊστική, αμερικανικού τύπου, κεντρική ιδέα. Πώς όμως, θα ρωτήσει κάποιος, εμπλέκεται ο κυπριακός αγώνας με τα προβλήματα της Δεξιάς στην Ελλάδα; Για να καταλάβουμε τι ακριβώς συνέβαινε πρέπει να έχουμε υπόψη ότι στα ταραγμένα - και εκρηκτικά - εκείνα χρόνια, όπου η ελληνική κοινωνία εισερχόταν σε νέα φάση προσδέσεων και πιέσεων, κάθε απελευθερωτική κίνηση στην Κύπρο τη συγκλόνιζε και την ξεσήκωνε• οι τεράστιες διαδηλώσεις στην Αθήνα και οι συγκρούσεις με την αστυνομία, συνεχείς και έντονες, δεν ήταν εκδηλώσεις υπέρ της «αυτοδιάθεσης» (κάποτε και υπέρ της «ένωσης») της Κύπρου μόνον• ήταν, ίσως και πρωτίστως, εκδηλώσεις εναντίον των νεοαποικιακών δεσμών, τα οποία με ταχύτατους ρυθμούς οργανώνονταν στην Ελλάδα από τους Αμερικανούς.
Με αυτό τον τρόπο το «κυπριακό», εκτός από πρόβλημα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, έγινε και κεντρικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας, με συνολικό αίτημα την αντιαποικιακή απελευθερωτική λύση και γι' αυτήν, μέσω του κυπριακού αγώνα• πρόκειται για ένα αίτημα «αριστερό», σε μια στιγμή που η επιβολή της ιδέας της εθνικοφροσύνης, όπως την περιγράψαμε πριν, ήταν η μόνη οδός για την πλήρη κυριαρχία της Δεξιάς στην Ελλάδα και των ΗΠΑ στην περιοχή και γι' αυτό στο σύστημα της εθνικοφροσύνης έπρεπε να ενταχθεί και ο κυπριακός αγώνας• το αίτημά του όφειλε να είναι «δεξιό» - ένωση με τη «δεξιά» Ελλάδα. Η τοποθέτηση του αρχιχίτη Γ. Γρίβα ως αρχηγού της ΕΟΚΑ έγινε γι' αυτό τον σκοπό και έγινε μέσω των ακροδεξιών παρακρατικών δικτύων που δρούσαν στην Ελλάδα και στην Κύπρο: όλα έπρεπε να είναι και να φαίνονται «εθνικά»• «εθνικός αγώνας», «εθνική υπόθεση» κ.λπ. Ό,τι δεν ήταν «εθνικό» στην Κύπρο έπρεπε να εξοβελιστεί από τον αγώνα για απελευθέρωση• το αντίθετο θα είχε τα ανάλογα αποτελέσματα στην Ελλάδα, για την κοινωνία της και τις νέες διεθνείς σχέσεις της.
INFO
Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.