Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2008

Καθηγητές ιστορίας εν... αγνοία

Απλά ιστορικά

Φαντάζομαι ότι όλο και κάτι έχετε ακούσει σχετικά με τα νέα διδακτικά εγχειρίδια Ιστορίας στο Λύκειο. Προς το παρόν το μόνο νέο είναι το βιβλίο Ιστορίας της Γ' Λυκείου «Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου» που χορηγείται στα σχολεία με δωρεά από το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας και έχει προκαλέσει τις δικαιολογημένες όπως θα δείξω παρακάτω αντιδράσεις πολλών φιλολόγων.
Τις προάλλες συζητούσα με συνάδελφο γύρω από αυτό το θέμα και μου παράθετε τις αρετές του νέου βιβλίου ιστορίας το οποίο «είναι συνοπτικό μεν, γραμμένο σε επιτηδευμένη γλώσσα αλλά πολύ καλύτερο από το προηγούμενο, διότι γνωρίζει στα παιδιά την ευρωπαϊκή ιστορία και ξεφεύγει από τον ελληνοκεντρισμό αναφέροντας διαδοχικά όλες τις μικρές και μεγάλες στιγμές της Ευρώπης από το 1815 ως το 2005.»
Ας αρχίσω από τα βασικά. Όταν ξεκινώ τα μαθήματα Ιστορίας με τους μαθητές Λυκείου αναφερόμαστε πάντα στα κύρια ερωτήματα που πρέπει να θέσουμε για να αξιολογήσουμε μια πηγή:
- Ποιος είναι ο δημιουργός της ;
- Πού και πότε δημιουργήθηκε;
- Ποιος υπήρξε ο σκοπός της δημιουργίας της;
- Ποιο το κοινό στο οποίο απευθυνόταν;
Έτσι λοιπόν Το συγκεκριμένο το βιβλίο έγραψαν ο καθηγητής κ. Ι. Κολιόπουλος (μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής») και η ομάδα του -, με τη διαδικασία της ανάθεσης από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που κυβερνά την Ελλάδα από το 2004 με στόχο να παρέχει βασικές ιστορικές γνώσεις σε όλους τους νέους που μετέχουν στο ελληνικό λύκειο.

Όταν όμως θέλουμε να εμβαθύνουμε ακόμα περισσότερο σε μια γραπτή πηγή -και φυσικά αντιμετωπίζουμε το νέο βιβλίο ως σύγχρονη πηγή γνώσεων - πρέπει να ρωτήσουμε:
Ποια είναι η άποψη των δημιουργών για την Ιστορία και τη διδασκαλία της;
- Ποιες αξίες ενυπάρχουν, ποιες αναδεικνύονται και ποιες αποκρύπτονται;
- Ποια προβλήματα επισημαίνονται και ποια αποσιωπούνται;
- Ποιο αποτέλεσμα αναμένουν να επιτύχουν οι δημιουργοί του βιβλίου;
Και επίσης:
- Πόσο χαρακτηριστική της εποχής της είναι η πηγή, το βιβλίο ;

- Διαφοροποιείται από άλλες πηγές της εποχής της;
- Διακρίνεται προκατάληψη; μεροληψία;
- Διασώζει την άποψη των νικητών; των ηττημένων; άλλων;
Θα προσπαθήσω λόγω του χώρου να επικεντρωθώ στα πρώτα τρία κρίσιμα ερωτήματα. Πριν προχωρήσω είναι καλή μια χρήσιμη επισήμανση. Αρκετοί συνάδελφοι καθηγητές φιλόλογοι, ιδιαίτερα, όσοι είναι παλαιάς κοπής αλλά και κάποιοι νεώτεροι αντιλαμβάνονται το μάθημα της Ιστορίας ως ένα πατριωτικό κήρυγμα (στην καλύτερη περίπτωση) και ως μια ατέλειωτη σειρά γεγονότων , κυρίως μαχών, κατακτήσεων, ιστοριών προσωπικοτήτων και πολέμων. Μετά από αρκετά χρόνια στην εκπαίδευση πιστεύω ότι αφήνουν στην άκρη την ιστορία των κοινωνιών, των λαϊκών αγώνων, της οικονομίας και του πολιτισμού διότι πρώτον δεν την καταλαβαίνουν και δεύτερον δεν γνωρίζουν πόσο σημαντική είναι για τους νέους μαθητές - πολίτες.
Ξεκινάμε λοιπόν τη διερεύνηση του βιβλίου- ως πηγής πληροφοριών- με βάση τα παραπάνω ερωτήματα.

Ποια είναι η άποψη των δημιουργών για την Ιστορία και τη διδασκαλία της;

Οι δημιουργοί πανεπιστημιακοί μπορεί να είναι καταρτισμένοι επιστημονικά στον τομέα τους, αλλά αγνοούν τη διδακτική πραγματικότητα των σχολείων μας και το χειρότερο δεν φρόντισαν να την μάθουν, διότι το βιβλίο έπρεπε να τελειώσει σε έξι μήνες. Αγνοούν μάλιστα και τη σύγχρονη καθολικώς αποδεκτή άποψη ότι οι γνώσεις σήμερα είναι πάρα πολλές, κανείς μας δεν μπορεί να τις κατέχει όλες, μαθαίνουμε λοιπόν στους νέους τις βασικές τις αποκαλούμενες «πυρηνικές γνώσεις», αλλά κυρίως τις απαραίτητες δεξιότητες βάσει των οποίων θα μπορούν οι νέοι διαχειριστούν τον όγκο πληροφοριών και ξεχωρίζουν «την ήρα από το σιτάρι». Επίσης ξεχνούν ότι απευθύνονται σε μαθητές 17 και 18 ετών που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν την επιτηδευμένη ως καθαρευουσιάνικη φρασεολογία τους, που δυσκολεύει και τους διδάσκοντες.
Αποτέλεσμα το «νέο» βιβλίο διπλασίασε την ύλη (ξεκινά το 1815 και φθάνει ως το 2005) τη στιγμή που οι μαθητές μας με δυσκολία τα έβγαζαν πέρα με το προηγούμενο βιβλίο που κάλυπτε την περίοδο (1909-1985) και ήταν κατά γενική ομολογία καλογραμμένο και περισσότερο κατανοητό.

- Ποιες αξίες ενυπάρχουν, ποιες αναδεικνύονται και ποιες αποκρύπτονται;
Θα παραθέσω αυτούσια μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα του πρώτου μέρους του βιβλίο και «ο νοών νοείτω»,
Σελ 31 « ο Ρήγας δεν αποσκοπούσε στην ίδρυση «Βαλκανικής Ομοσπονδίας», όπως εσφαλμένα υποστηρίζεται από ορισμένους.»
Για τους εμφυλίους του 1821 υπάρχει μόνο μία φράση : «Οι διαμάχες για τον έλεγχο της εξουσίας προκάλεσαν βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις που είχαν αντίκτυπο στη διεξαγωγή του πολέμου.» Πιο κάτω για τη βασιλεία:
«Εφικτή ήταν και η λύση που εξασφαλίστηκε στο ζήτημα της ανεξαρτησίας …η Ελλάδα υπήχθη σε καθεστώς εγγύησης της εδαφικής της ακεραιότητας και του μοναρχικού πολιτεύματος με το προικοδοτήθηκε από τις μεγάλες δυνάμεις.», σελ.32 « …το μοναρχικό πολίτευμα δεν ήταν αντίθετο προς την εκπεφρασμένη δια των αντιπροσώπων του βούληση του ελληνικού λαού.», σελ.33 « σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Όθων έγινε δεκτός στην καθημαγμένη από τον πόλεμο Ελλάδα ως μεσσίας, …» Μην ψάξετε να βρείτε την λέξη βαυαροκρατία, δεν υπάρχει.
Σελ. 53 «Τα αίτια της αποικιοκρατίας. … η αναζήτηση αγορών, πρώτων υλών, η ακλόνητη πίστη στην ανωτερότητα του δυτικού πολιτισμού και στο χρέος της εξαγωγής των αξιών και των θεσμών του, καθώς και η φιλανθρωπία.»
56. «Ο δυτικός άνθρωπος προσπάθησε να ενσωματώσει στο δυτικό πολιτισμό λαούς με κοινωνική οργάνωση και πολιτισμούς διαφορετικούς από τον δυτικό, να τους «προικοδοτήσει» με θεσμούς ανάλογους προς τους δικούς του… εξάρθρωσε παραδοσιακές κοινωνικές δομές, αλλά παρ’ όλα αυτά, εξάλειψε θανατηφόρες επιδημίες, τη δουλεία κι άλλες ενδημικές μάστιγες.»

Τελειώνω με το τρίτο ερώτημα:
- Ποια προβλήματα επισημαίνονται και ποια αποσιωπούνται;
Θα δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το νέο βιβλίο αφιερώνει στην ενότητα «Η διεθνής οικονομική και οι συνέπειές της» (1929-1932) το ένα τρίτο της σελίδας 104, ενώ το «παλιό» προσφέρει στους μαθητές μια ολοκληρωμένη ανάλυση του φαινομένου της οικονομικής κρίσης σε είκοσι σελίδες με πλήθος πηγών στις οποίες περιέχεται το επίκαιρο απόσπασμα του αμερικανού συγγραφέα Τζων Στάινμπεκ: «..’Άνθρωποι ουρές μίλια μάκρος ήρθαν να πάρουν τον καρπό (τα πεταγμένα πορτοκάλια), όμως αυτό δεν μπορεί να γίνει. Πώς θα τα αγόραζαν 20 σεντς τη δωδεκάδα, όταν μπορούν να τα μαζέψουν τζάμπα; Εργάτες ράντιζαν με πετρέλαιο τα πορτοκάλια και θύμωναν με τον κόσμο που ήρθε να πάρει τον καρπό…Από τη μια ένα εκατομμύριο πεινασμένοι και από την άλλη ραντίζουν με πετρόλαδο τα χρυσαφένια βουνά».
Οι συγγραφείς της νεοφιλελεύθερης διανόησης δεν το θεώρησαν σημαντικό αυτό το κεφάλαιο, διότι όλοι ξέρετε ότι μέχρι πριν ένα μήνα οι αγορές «αυτορυθμίζονταν».

"H πολιτική λογοκρισίας είναι πολιτική η οποία μας ωθεί και στο παρελθόν"

Θα ρίχνουμε βιβλία στην πυρά;
ΓΕΩΡΓΙΑ ΨΑΡΙΑ

Ο Υπ. Παιδείας, Αντρέας Δημητρίου, ξεκαθάρισε χθες ότι το κείμενο που προκάλεσε τις αντιδράσεις δεν απευθυνόταν στους μαθητές, αλλά στους εκπαιδευτικούς. Πρόκειται για το διήγημα του Νέαρχου Γεωργιάδη «Η τελευταία επιθυμία του Μεμέτη».
Πριν καλά-καλά καταλαγιάσει ο θόρυβος που δημιουργήθηκε για το στόχο της σχολικής χρονιάς -για καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης, αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας Ε/Κ και Τ/Κ- ξέσπασε νέα αντιπαράθεση. Αυτή τη φορά για τον προκαταρκτικό κατάλογο βιβλίων (λογοτεχνία/ποίηση Ε/Κ και Τ/Κ) που ετοίμασε και παρουσίασε στην επιτροπή που χειρίζεται τον στόχο το Υπ. Παιδείας, ως διδακτικό υλικό που μπορεί να αποσταλεί στα σχολεία για προώθηση του στόχου. Την αρχή έκανε ο πρόεδρος της ΠΟΕΔ, Δημήτρης Μικελλίδης, ο οποίος με δηλώσεις του στον «Π» την περασμένη Τετάρτη χαρακτήρισε προκλητικά κάποια από τα κείμενα. Αν και παραδέχθηκε ότι δεν μελετήθηκαν από την ΠΟΕΔ, σημείωσε ότι «κάποια από αυτά είναι προκλητικά. Για παράδειγμα σε κάποιο κείμενο αναφέρεται ότι η μητέρα του Τ/Κ συγγραφέα εκδιώχθηκε από το σπίτι της το 1963 από την ΕΟΚΑ. Σε άλλο οι Ε/Κ αποκαλούνται οι ελληνόφωνοι της Κύπρου, και σε τρίτο ότι η ΕΟΚΑ έδινε οδηγίες να καταστρέφονται τζαμιά. Πρόκειται για διαστρέβλωση της Ιστορίας. Όφειλε το Υπ. Παιδείας να αρκεστεί στη λογοτεχνία και όχι σε θέματα που προκαλούν». Απάντηση στα όσα ο κ. Μικελλίδης κατήγγειλε έδωσε χθες ο ίδιος ο υπ. Παιδείας, Αντρέας Δημητρίου, σημειώνοντας ότι ο πρόεδρος της ΠΟΕΔ «επέλεξε, αντί να είναι εποικοδομητικός, ως μέλος της Επιτροπής προώθησης του στόχου, να δημιουργεί διχαστικό κλίμα εκτός της επιτροπής με δηλώσεις» και τον κάλεσε να αναλάβει τις ευθύνες του καταθέτοντας στην Επιτροπή τις απόψεις του. Σημείωσε ακόμη πως «όλα όσα λέει ο πρόεδρος της ΠΟΕΔ είναι εκτός πραγματικότητας και σίγουρα έξω από το αναμενόμενο για ένα πολύ σοβαρό θέμα» και τόνισε ότι «πρέπει να κατανοήσει ότι είναι πρόεδρος μιας μεγάλης οργάνωσης και θα πρέπει να μην ενεργεί με μεμονωμένους τρόπους». Σε ό,τι αφορά στο κείμενο που αναφέρεται στην ΕΟΚΑ, ο κ. Δημητρίου διευκρίνισε ότι «το κείμενο δεν απευθυνόταν στους μαθητές, αλλά κατατέθηκε εκ μέρους της επιτροπής για να συζητηθεί αν θα αποσταλεί ή όχι». Ερωτηθείς εάν έχει δει το συγκεκριμένο κείμενο, εξήγησε πως το έχει δει και πρόκειται για ένα διήγημα, το οποίο απευθυνόταν στους εκπαιδευτικούς κι όχι στους μαθητές. «Επιτέλους θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η πολιτική λογοκρισίας είναι πολιτική η οποία μας ωθεί και στο παρελθόν», πρόσθεσε. Απαντώντας σε ερώτηση εάν συμφωνεί με αυτά που αναφέρονται στο κείμενο ο κ. Δημητρίου είπε: «Όχι δεν συμφωνώ. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι θα αρχίσουμε να ρίχνουμε βιβλία στην πυρά;».Αντιδράσεις για δύο κείμενα
Δύο ουσιαστικά είναι τα κείμενα που προκάλεσαν την αντίδραση του προέδρου της ΠΟΕΔ, αλλά και της προέδρου της ΟΕΛΜΕΚ, Ελένης Σεμελίδου, η οποία και ζήτησε να μην αποσταλούν στα σχολεία. Σε δηλώσεις της στον «Π» η κ. Σεμελίδου σημείωσε ότι «εντοπίστηκαν σε 2-3 κείμενα ανακρίβειες. Κάποια κείμενα δεν περιλαμβάνονταν στον κατάλογο που μας έδωσε το Υπ. Παιδείας. Για τα άλλα δύο όμως που περιλαμβάνονταν, ζητήσαμε να μην σταλούν γιατί περιέχουν σημεία τριβής και ανακρίβειες και το αίτημα μας έγινε αποδεκτό». Σε ό,τι αφορά στα επίμαχα κείμενα, διευκρινίστηκε ότι πρόκειται για το διήγημα του Νέαρχου Γεωργιάδη «Η τελευταία επιθυμία του Μεμέτη», στο οποίο υπάρχουν δύο αναφορές στην ΕΟΚΑ. Όσο για το επίμαχο σημείο (απόσπασμα), είχε προηγηθεί πρόταση, από πλευράς Υπ. Παιδείας, για αφαίρεση του. Μετά το αίτημα ωστόσο της ΟΕΛΜΕΚ για αφαίρεση ολόκληρου του διηγήματος, το Υπ. Παιδείας συμφώνησε να το αποσύρει. Το δεύτερο κείμενο είναι της Emine Adali και όπως αναφέρθηκε στον «Π», πρόκειται για συνοπτική ιστορική αναδρομή της Τ/Κ λογοτεχνίας. Η ΟΕΛΜΕΚ επιμένει στην απόσυρση και αυτού του κειμένου.Με προσοχή η επιλογή
Παρέμβαση στην κόντρα που ξέσπασε για το θέμα των βιβλίων έκανε χθες και ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής Παιδείας, Νίκος Τορναρίτης στέλνοντας το μήνυμα «σε όλους αυτούς που ασχολούνται με τα αναλυτικά προγράμματα, να μην κατορθώσουν να διχάσουν την ε/κ κοινότητα. Πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί γιατί παίζουν με ευαίσθητες χορδές των συμπολιτών μας». Πρόσθεσε επίσης ότι «είπαμε πολλές φορές ότι ο στόχος για την ειρηνική συμβίωση είναι ωφέλιμος. Από κει και πέρα είπαμε ότι είναι καλό τα παιδιά μας να διδαχθούν και τ/κ λογοτεχνία, τ/κ ποιήματα, όχι όμως και να διδαχθούν τ/κ διαστροφή της Ιστορίας». Από την πλευρά του ο υπεύθυνος του Γραφείου Παιδείας του ΑΚΕΛ, Γιώργος Λουκαΐδης, χαρακτήρισε αδικαιολόγητες τις αντιδράσεις του προέδρου της ΠΟΕΔ, προσθέτοντας ότι δεν γνωρίζει κατά πόσον οι δηλώσεις του εκφράζουν την ΠΟΕΔ, ή εάν αφορούν μόνον τον ίδιο προσωπικώς. Με χθεσινή γραπτή ανακοίνωση του ο αντιπρόεδρος της ΠΟΕΔ, Λάζαρος Αβραάμ, διαχώρισε πάντως τη θέση του από τις δηλώσεις του κ. Μικελλίδη, τονίζοντας ότι «όφειλε να αναφέρει ότι αυτά που είπε ήταν καθαρά προσωπικές του απόψεις».

ΓΕΩΡΓΙΑ ΨΑΡΙΑ
Κωδικός άρθρου: 829473
ΠΟΛΙΤΗΣ - 25/10/2008, Σελίδα: 24

Ποιους βοηθάνε τέτοιες απόψεις???? Αν κάποιοι συμφωνούν πράγματι με τις παρακάτω θέσεις, μάλλον, θα εισηγηθούν επίσημα την καλλιέργεια του μίσους.

απόσπασμα από άρθρο ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΠΑΠΑΣΤΥΛΙΑΝΟΥ - Σημερινή 24/10/2008

...
«ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΔΕΝ ΜΑΣ ΔΙΝΕΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΑ ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ»

Καταπέλτης είναι ο Πρόεδρος της Παγκύπριας Συνομοσπονδίας Γονέων Δημοτικής Εκπαίδευσης Νεοκλής Παπαθεοδούλου. Εκφράζει τις επιφυλάξεις του για το στόχο του Υπουργείου Παιδείας και διερωτάται τι έκαναν οι Τουρκοκύπριοι από την πλευρά τους έναντι του τουρκικού καθεστώτος. Καταθέτοντας τις απόψεις της Συνομοσπονδίας ενώπιον της Επιτροπής, σημειώνει μεταξύ άλλων: «Το Υπουργείο, στην εγκύκλιό του, με θέμα 'στόχοι σχολικής χρονιάς 2008-2009', ως πρώτο στόχο αναφέρει ότι 'η καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης είναι βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσει στην πράξη η λύση που ενδεχομένως θα προκύψει από την πολιτική διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη».«ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΩΣ». Και αν ενδεχομένως, οι Τουρκοκύπριοι ναυαγήσουν τις συνομιλίες; Η λέξη ενδεχομένως αποδεικνύει πόσο άκαιρη είναι η εξαγγελία αυτού του στόχου. Θέση την οποία είχαμε αναφέρει στην πρώτη τοποθέτησή μας ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας.«Κάθε κοινώς αποδεχτή λύση έχει προϋπόθεση για την επιτυχία της, τον αλληλοσεβασμό και την εποικοδομητική συνεργασία».Ομολογουμένως συμφωνούμε απόλυτα με τα πιο πάνω και χαιρετίζουμε μια κοινώς αποδεχτή λύση. Οι Τουρκοκύπριοι όμως δεν δείχνουν να συμμερίζονται αυτές τις απόψεις.- Μήπως οι Τουρκοκύπριοι έχουν σταματήσει να σφετερίζονται τις περιουσίες των προσφύγων;- Μήπως έχουν ορθώσει το ανάστημα ενάντια στην Τουρκία και ζητούν δίκαιη λύση του Κυπριακού Προβλήματος κι εμείς δεν το έχουμε αντιληφθεί, ή απλά βολεύονται με την κατοχή;- Μήπως οι Τουρκοκύπριοι έχουν συμβάλει με οποιοδήποτε τρόπο στην άρση της κατάφωρης αδικίας των Ελληνοκυπρίων, που για 34 τώρα χρόνια βιώνουν ως θύματα της τουρκικής κατοχής;- Δυστυχώς, η μόνη μέχρι τώρα διαπίστωση είναι ότι οι Τουρκοκύπριοι καρπούνται όλων των ωφελημάτων που παρέχει η Κυπριακή Δημοκρατία αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση στην οποία η Κύπρος ανήκει.Κατά συνέπεια δεν θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο σκοπός του στόχου αυτού είναι ο αποπροσανατολισμός των παιδιών και η μείωση του αγωνιστικού φρονήματος.Προπάντων δεν πρέπει να δημιουργήσουμε σύγχυση στα παιδιά με την εν μία νυκτί αναίρεση του 'Δεν ξεχνώ και αγωνίζομαι' ή στο ότι η τουρκική εισβολή ήταν μια ειρηνική αποστολή.Για να μπορέσουν τα παιδιά να κατανοήσουν το πώς φθάσαμε στο 1974, (γιατί από εκεί ξεκίνησαν τα σημερινά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα του τόπου μας) πρέπει πρώτιστα να διδαχθούν τα σωστά ιστορικά γεγονότα της Κύπρου από το 1570 μέχρι το 1974. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στα γεγονότα που συνέβησαν στον τόπο μετά το 1821, 1878, το 1931 και ιδιαίτερα το 1950.Πρέπει η ιστορία να διδαχθεί, χωρίς παραποίηση για να μπορέσουν τα παιδιά μας να αντιληφθούν και να μάθουν από τα λάθη των προγόνων τους.Να αποκτήσουν κριτική σκέψη και να καθορίσουν το μέλλον τούτου του τόπου, το μέλλον το δικό τους.Πρέπει επίσης να τονισθεί ο δυσμενής ρόλος των Άγγλων, Αμερικανών, τα λάθη των Ελληνικών και των Τουρκικών Κυβερνήσεων αλλά και τα λάθη των Ελληνοκυπριακών και Τουρκοκυπριακών ηγεσιών που μας οδήγησαν στην καταστροφή του 1974.Η καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης και αμοιβαίου σεβασμού στα παιδιά έχει απόλυτη σχέση και με την ίδια ανάλογη καλλιέργεια και προς τους ίδιους τους γονείς. Η ίδια κουλτούρα που η δική μας πλευρά θα προσπαθήσει να καλλιεργήσει μέσω της παιδείας αλλά και της κοινωνίας τούτου του τόπου πρέπει να καλλιεργηθεί και από την άλλη πλευρά, με τον ίδιο ρυθμό και την ίδια κατανόηση αλλά και τους ίδιους στόχους.Δεν μπορούμε να λέμε ότι ανάλογη θα είναι και η συμπεριφορά των Τουρκοκυπρίων. Το παρελθόν δεν μας δίνει το δικαίωμα να ελπίζουμε».